Istorijat

Početak razvoja šumarske struke u Srbiji se može sagledati kroz finansiranje obrazovanja državnih pitomaca u okviru šumarskih disciplina na univerzitetima zapadnih zemalja Evrope, u Austrougarskoj i ponajviše u Nemačkoj. Takav trend i tretman šumarske struke nije mogao da zadovolji potrebe Srbije kao zemlje koja se oslobađala uticaja osmanlijskog carstva i težila poziciji u redu modernih evropskih država. Nepostojanje adekvatne zakonske regulative i mehanizama sprovođenja šumarske politike dovodilo je do značajnih uništavanja šumskih površina.

U ovakvim okolnostima uvidela se potreba za obrazovanjem sopstvenih stručnjaka, te je u Narodnoj skupštini pokrenuto pitanje o obrazovanju poljoprivrednih i šumarskih stručnjaka, naročito nakon obustavljanja predavanja iz agronomije, koje je držao Josif Pančić, na Liceju 1868. godine.

Zakon o formiranju zemljodelske škole iz 1870. godine se može smatrati inicijalnom fazom razvoja šumarske struke jer su u pomenutoj školi (koja je bila smeštena u Požarevcu), tokom trogodišnjeg trajanja, obrazovani ekonomi i šumari koji su pripremani za zemljodelce i upravitelje poljskih dobara i šuma. Škola je radila od 1872. godine do ukidanja 1881. godine. Posle nestanka ove škole u Srbiji nije bilo srednje ili visoke škole za obrazovanje šumarskih stručnjaka sve do osnivanja Poljoprivrednog fakulteta.

Značajan pomak u razvoju visokog obrazovanja u Srbiji predstavlja svakako Zakon o univerzitetu iz 1905. godine, kojim je dotadašnja Velika škola proglašena Univerzitetom. U okviru novoformiranog univerziteta svoje mesto su pronašli Pravni, Tehnički i Filozofski fakultet, u okviru koga je kasnije (1907. godine) oformljen Poljoprivredni odsek. Iako se vrlo brzo uvidela potreba za formiranjem samostalnog fakulteta, osnivanje Poljoprivrednog fakulteta je moralo da sačeka završetak Velikog rata.

U jesen 1919. godine, ukazom Ministarstva prosvete, utvrđuje se jasna potreba za početkom obrazovnog procesa na Poljoprivrednom fakultetu. U zvaničnim dokumentima zapisan je stav načelnika ministarstva šuma i rudnika dr Petra Đorđevića da je neophodno proširiti delatnost ove visokoobrazovne institucije, pa se shodno tome razmatralo i o novom imenu Fakulteta.

Donošenjem Zakona o izmenama i dopunama zakona o univerzitetu 1919. godine je ozvaničeno osnivanje Poljoprivrednog fakulteta sa dva odseka ‒ Poljoprivrednim i Šumarskim, u sastavu Univerziteta u Beogradu.

Za prvog dekana Poljoprivrednog fakulteta izabran je upravo dr Petar Đorđević. Upis studenata u prvi semestar Poljoprivrednog fakulteta izvršen je u školskoj 1920/1921. godini, sa početkom nastave 5. decembra 1920. godine. U prvu generaciju upisano je 45 studenata, od kojih 36 na Poljoprivredni a 9 na Šumarski odsek.

Kao i na drugim fakultetima Beogradskog univerziteta tokom dvadesetih godina HH veka, smeštajni uslovi Poljoprivrednog fakulteta su bili vrlo nepovoljni i nastava je izvođena na više različitih lokacija u gradu: univerzitetskim, državnim, pa i privatnim zgradama. U arhivama Šumarskog fakulteta se može naći nekoliko puta izrečen stav da „ovakvo stanje dosta ometa normalno izvođenje nastave, negativno utiče i na normalni razvoj materijalne baze nastave, a naročito na stvaranje specifične fakultetske atmosfere i zbližavanja studenata, kako sa nastavnim osobljem, tako i među sobom.” Pored ovoga, značajnih poteškoća je bilo i prilikom ostvarivanja nastavnih programa; fundamentalne nauke (fizika, hemija i druge) su izučavane u okviru drugih fakulteta Beogradskog univerziteta (Filozofskog, Tehničkog i Medicinskog).

Sa novim Zakonom o univerzitetu iz 1930. godine menja se ime dotadašnjeg Poljoprivrednog fakulteta u Poljoprivredno-šumarski fakultet. Od šumarskih predmeta na fakultetu su bili zastupljeni: Opšta i specijalna botanika, Dendrologija, Primenjena zoologija i entomologija, Agrogeologija i pedologija, Šumarska hemijska tehnologija. U narednim godinama Fakultet je bio aktivan u formiranju nastavno-naučnog kadra, naročito za discipline koje pripadaju oblasti šumarstva. U periodu 1924–1932. godine na Poljoprivredno-šumarskom fakultetu diplomiralo je 196 studenata.

U organizacionoj strukturi Fakulteta figuriralo je 18 zavoda, od kojih su četiri zavoda obuhvatala stručne šumarske predmete: Zavod za uređenje šuma, dendrometriju i procenu vrednosti šuma, Zavod za iskorišćavanje šuma sa mehaničkom preradom drveta, Zavod za podizanje, gajenje i zaštitu šuma sa lovarstvom i Zavod za šumarsku politiku, upravu šuma sa knjigovodstvom i statistikom, trgovinu šumskim proizvodima. Pored ovoga, u to vreme je osnovan i Institut za naučna šumarska istraživanja. Finansiranje Instituta je bilo veoma simbolično, što je rezultiralo malim brojem zaposlenih naučnih radnika. Ipak, značaj ovog instituta je veliki jer je njegovo osnivanje kamen temeljac kasnijeg naučnoistraživačkog rada u šumarstvu u okviru samostalnog vanfakultetskog instituta.

Prvobitna lokacija Fakulteta je bila u tada nedovršenoj zgradi u Zemunu, čija je gradnja počela 1930. godine, a završena i svečano otvorena 15. decembra 1933. godine. Sa dobijanjem namenskog prostora počelo je intenzivno opremanje fakultetskih zavoda i laboratorija tada modernom opremom, kao i povećanje fonda fakultetske biblioteke.

Neposredno pre Drugog svetskog rata Fakultet je brojao 21 nastavnika, koji su predavali 34 predmeta. Na šumarskim predmetima bilo je 4 redovna i 3 vanredna profesora, dok je broj asistenata na šumarskim predmetima bio vrlo mali.

Od 1932. godine do prestanka rada usled ratnih prilika na Poljoprivredno-šumarskom fakultetu diplomiralo je 493 studenata. Treba napomenuti da podaci o broju diplomiranih studenata na beogradskom Šumarskom odseku nisu sasvim precizni jer je arhiva Poljoprivredno-šumarskog fakulteta uništena tokom oslobođenja Beograda oktobra 1944. godine.

Poljoprivredno-šumarski fakultet je u jesen 1941. godine iz svoje zgrade u Zemunu preseljen u tadašnju zgradu Univerziteta na Studentskom trgu (sadašnji Prirodno‑matematički fakultet). Poljoprivredno-šumarski fakultet dočekao je oslobođenje materijalno potpuno devastiran. Zgrada na Studentskom trgu je 1944. godine izgorela, objekat u Zemunu je bio zauzet za potrebe vojne bolnice, te se Poljoprivredno-šumarski fakultet privremeno smestio u zgradu Prve ženske gimnazije u Ulici Georgi Dimitrova (sadašnja Ulica Ilije Garašanina), u kojoj je počela nastava nakon završetka rata školske 1945/46. godine. Pored problema sa smeštajem, veliki problem Fakulteta je bio nedostatak nastavnog kadra.

Tokom 1946. godine Fakultet se ponovo preseljava u svoju zgradu u Zemunu, gde je u početnim godinama bilo dovoljno prostora ali nažalost bez neophodne infrastrukture (učila i namenska oprema). Pošto je zgrada u Zemunu bila predviđena za relativno mali broj studenata, a posleratne generacije su bile brojne, javio se problem nedostatka prostora. Vrlo brzo je na postojeću zgradu podignut još jedan sprat, ali ni to nije bilo trajno rešenje. Konačno rešavanje problema prostora počelo je tek po osnivanju samostalnog Šumarskog fakulteta.

Uredbom Vlade NR Srbije od 5. februara 1949. godine Šumarski fakultet postaje samostalan kao prvi zaseban Šumarski fakultet, od ukupno pet poljoprivredno‑šumarskih fakulteta u tadašnjoj Federativnoj Narodnoj Republici Jugoslaviji.

Prvi dekan samostalnog Šumarskog fakulteta bio je inž. Sreten Rosić, vanredni profesor. Jedan od osnovnih problema bio je smeštaj novoformiranog fakulteta, pošto je zgrada dotadašnjeg Poljoprivredno-šumarskog fakulteta bila mala za razvoj i jednog i drugog fakulteta. Ovaj problem se počeo rešavati obezbeđivanjem sredstava za podizanje nove zgrade Šumarskog fakulteta na Bežanijskoj kosi. Zgradu je projektovao profesor Šumarskog fakulteta, arhitekta Branko Petričić, prema tadašnjim potrebama Fakulteta. Međutim, 1953. godine odlukom Narodnog odbora Beograda zgrada na Bežanijskoj kosi namenjena je za smeštaj Gradske bolnice za grudobolne (danas KBC „Bežanijska kosa”), dok je Šumarskom fakultetu dodeljena nedovršena zgrada školskog centra bivšeg Ministarstva saobraćaja, koja se nalazila na Banovom brdu u Ulici Kneza Višeslava 1, zajedno sa okućnicom veličine oko 10 hektara.

Prvi statut Šumarskog fakulteta donet je 1. oktobra 1956. godine i tada su formirana dva odseka: Šumarski i Drvno-industrijski. Ovim statutom započeo je period velikih promena na Šumarskom fakultetu, naročito u smislu diverzifikacija profila stručnjaka koje Fakultet sprema.

Statutom iz 1960. godine osniva se pet odseka:

Odsek za šumarstvo,
Odsek za ozelenjavanje naselja,
Odsek za eroziju i bujicu,
Odsek za mehaničku preradu drveta,
Odsek za hemijsku preradu drveta.

Statut iz 1966. godine ustanovljava četiri odseka, što je osnova i današnje organizacija Fakulteta:

Odsek za šumarstvo,
Odsek za drvnu industriju,
Odsek za hortikulturu,
Odsek za eroziju i melioracije.

Statutom iz 1973. godine odseci postaju samoupravni instituti, i to:

Institut za šumarstvo;
Institut za preradu drveta;
Institut za pejzažnu arhitekturu;
Institut za vodoprivredu erozivnih područja.

Od 1990. godine opet se vraćaju prvobitni nazivi odseka, odnosno, kao deo organizacije Fakulteta instituti se gube. Na Šumarskom fakultetu 1990. godine uvedena je zajednička prva godina studija za sva četiri obrazovna profila, a prve dve godine kao zajedničke za tri obrazovna profila: Šumarstvo, Pejzažna arhitektura i Zaštita od erozije i bujica.

Za rad i razvoj Šumarskog fakulteta u periodu od 1990. do 1995. godine od odlučujućeg značaja su bile dve grupe činilaca, odnosno okolnosti. Prvu čine bitne promene u samoj organizaciji Fakulteta. Drugu okolnost su činile radikalne društveno-političke promene u tadašnjoj Jugoslaviji, zbog čega je rad na Fakultetu bio otežan. Iako značajno usporen, naučnoistraživački rad finansirao se iz dva osnovna izvora: kroz finansiranje naučnih projekata i kroz istraživački rad sa preduzećima i drugim institucijama.

Potpisivanjem Bolonjske deklaracije 2003. godine Šumarski fakultet reformiše nastavni plan i program prilagođavajući ga aktuelnom zakonodavstvu. U kasnijim modifikacijama planova Šumarski fakultet pokazuje trajno opredeljenje za unapređenje kvaliteta nastavnog programa kao i naučnoistraživačke delatnosti.

Statutom iz 2013. godine nastavno-naučna delatnost Šumarskog fakulteta je organizovana kroz sledeće odseke: